I. Mục tiêu cuộc đời của một người bệnh đái tháo đường
Bệnh đái tháo đường (tiểu đường) không phải là dấu chấm hết cho một cuộc sống trọn vẹn, mà là một hành trình đòi hỏi sự kiên trì và hiểu biết. Đối với người bệnh, việc đặt ra và theo đuổi các mục tiêu rõ ràng không chỉ giúp kiểm soát bệnh hiệu quả mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống. Vậy, mục tiêu cuộc đời của một người bệnh đái tháo đường là gì? Đó là sự kết hợp hài hòa giữa việc kiểm soát y tế nghiêm ngặt và duy trì một lối sống tích cực, để mỗi ngày trôi qua đều là những ngày ý nghĩa.
1) Giữ đường huyết đạt mục tiêu
Đây là mục tiêu cơ bản và quan trọng nhất. Kiểm soát đường huyết ổn định không chỉ giúp người bệnh cảm thấy khỏe mạnh hơn trong hiện tại mà còn là chìa khóa để ngăn ngừa hoặc làm chậm tiến triển của các biến chứng nguy hiểm về lâu dài. Việc này đòi hỏi sự tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị của bác sĩ, bao gồm việc dùng thuốc đúng giờ, đúng liều, và thường xuyên theo dõi đường huyết tại nhà. Khi đường huyết nằm trong ngưỡng mục tiêu, người bệnh có thể giảm thiểu nguy cơ tổn thương các cơ quan, duy trì năng lượng và có một cuộc sống năng động hơn.
2) Bảo vệ trái tim và quả thận
Đái tháo đường là một yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ra các vấn đề về tim mạch và thận. Do đó, một trong những mục tiêu cốt lõi của người bệnh là bảo vệ trái tim và quả thận khỏi những tác động tiêu cực của bệnh. Điều này bao gồm việc kiểm soát huyết áp và mỡ máu ở mức cho phép, vì chúng thường đi kèm với đái tháo đường và cùng nhau gia tăng nguy cơ biến cố tim mạch. Việc duy trì chức năng thận khỏe mạnh cũng vô cùng quan trọng, đòi hỏi người bệnh phải theo dõi các chỉ số thận định kỳ và điều chỉnh lối sống, chế độ ăn uống phù hợp để giảm gánh nặng cho thận.
3) Không để hạ đường huyết
Trong khi việc kiểm soát đường huyết cao là cần thiết, người bệnh cũng phải đặc biệt chú ý đến mục tiêu không để hạ đường huyết. Tình trạng này có thể gây ra các triệu chứng khó chịu như chóng mặt, run rẩy, vã mồ hôi, và trong những trường hợp nghiêm trọng, có thể dẫn đến mất ý thức hoặc hôn mê, đe dọa trực tiếp đến tính mạng. Vì vậy, việc nhận biết sớm các dấu hiệu hạ đường huyết, chuẩn bị sẵn sàng các nguồn cung cấp đường nhanh và biết cách xử lý là những kỹ năng sống còn mà người bệnh cần nắm vững.
4) Theo dõi sức khỏe, tái khám và duy trì lối sống lành mạnh
Cuối cùng, một cuộc sống trọn vẹn với đái tháo đường không thể thiếu mục tiêu theo dõi sức khỏe định kỳ, tái khám đều đặn và duy trì lối sống lành mạnh. Việc tái khám giúp bác sĩ đánh giá hiệu quả điều trị, điều chỉnh phác đồ nếu cần và tầm soát các biến chứng tiềm ẩn. Cùng với đó, một lối sống lành mạnh là nền tảng vững chắc cho mọi mục tiêu khác:
- Chế độ ăn uống khoa học: Ăn đủ chất, hạn chế đường, tinh bột tinh chế, chất béo bão hòa và tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
- Vận động thể chất thường xuyên: Tập thể dục đều đặn giúp cải thiện độ nhạy insulin, kiểm soát cân nặng và tăng cường sức khỏe tim mạch.
- Kiểm soát căng thẳng: Stress có thể ảnh hưởng đến đường huyết, do đó, tìm kiếm các phương pháp thư giãn hiệu độ.
II. Hạ đường huyết và mối nguy hiểm cần biết
1) Hiểu về tình trạng “Hạ đường huyết”
- Hạ đường huyết là tình trạng khi nồng độ đường (glucose) trong máu giảm xuống quá thấp so với mức bình thường, không đủ để cung cấp năng lượng cho các hoạt động của cơ thể, đặc biệt là não bộ.
- Thông thường, đối với hầu hết người bệnh đái tháo đường, hạ đường huyết được định nghĩa khi mức đường huyết dưới 3,9 mmol/L (<70 mg/dL). Tuy nhiên, các triệu chứng có thể chỉ xuất hiện khi đường huyết xuống thấp hơn nữa, dưới 3,1 mmol/L (55 mg/dL).
Vì sao hạ đường huyết lại nguy hiểm?
Glucose là nguồn năng lượng chính cho cơ thể, đặc biệt là não. Khi đường huyết quá thấp, não bộ không được cung cấp đủ glucose, dẫn đến các rối loạn chức năng và có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng như:
- Rối loạn ý thức: Lú lẫn, lơ mơ, mất phương hướng.
- Co giật.
- Hôn mê.
- Thậm chí có thể đe dọa tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời.
Các triệu chứng thường gặp của hạ đường huyết
Các triệu chứng của hạ đường huyết có thể xuất hiện đột ngột và thay đổi từ nhẹ đến nặng tùy thuộc vào mức độ đường huyết giảm:
- Triệu chứng nhẹ (khi đường huyết bắt đầu giảm):
- Cảm giác đói cồn cào, khó chịu.
- Run rẩy, vã mồ hôi, da xanh xao.
- Hồi hộp, tim đập nhanh.
- Lo lắng, bồn chồn.
- Chóng mặt, đau đầu.
- Tê hoặc ngứa ran ở môi, lưỡi, má.
- Triệu chứng nghiêm trọng hơn (khi đường huyết tiếp tục giảm sâu và não bộ bị ảnh hưởng):
- Lú lẫn, khó tập trung, suy nghĩ chậm chạp.
- Nói lắp, mất phối hợp động tác (đi lại loạng choạng như người say rượu).
- Mờ mắt hoặc nhìn đôi.
- Kích động, thay đổi hành vi và tâm trạng.
- Yếu sức, mệt mỏi toàn thân.
- Trong trường hợp nặng nhất: co giật, mất ý thức hoặc hôn mê.
Việc nhận biết sớm các dấu hiệu hạ đường huyết và xử lý kịp thời là rất quan trọng để tránh những biến chứng nguy hiểm.
2) Xử trí hạ đường huyết
A. Đối với trường hợp hạ đường huyết nhẹ và trung bình (bệnh nhân còn tỉnh táo, có thể ăn uống được):
- Áp dụng "Quy tắc 15-15":
- Dùng ngay 15g Carbohydrate hấp thu nhanh (3 muỗng café đường nguyên chất) pha loãng với 100-200ml nước.
- Mục tiêu là cung cấp đường vào máu một cách nhanh nhất.
- Bạn có thể chọn một trong các loại thực phẩm sau:
- o 3-4 viên kẹo cứng.
- 1/2 lon nước ngọt có đường (khoảng 150-180ml, không dùng loại "diet" hay không đường).
- 1/2 ly nước trái cây (khoảng 100-120ml).
- 1 muỗng canh đường hoặc mật ong (pha với một ít nước nếu cần).
- 3 viên đường glucose 5g.
- Lưu ý quan trọng: Không cho bệnh nhân ăn quá nhiều vì có thể dẫn đến đường huyết tăng vọt sau đó.
- Chờ 15 phút: Để cơ thể hấp thu đường và đường huyết tăng lên.
- Kiểm tra lại đường huyết: Sau 15 phút, dùng máy đo đường huyết để kiểm tra lại chỉ số.
- Lặp lại nếu cần:
- Nếu đường huyết vẫn dưới 3,9 mmol/L (70 mg/dL) hoặc các triệu chứng vẫn còn, hãy lặp lại bước 1 và 2 (tiếp tục dùng 15g carbohydrate hấp thu nhanh và chờ 15 phút).
- Lặp lại quy trình này cho đến khi đường huyết trở về mức an toàn (thường là trên 4 mmol/L hoặc 70 mg/dL).
- Ăn bữa ăn nhẹ hoặc bữa chính:
- Khi đường huyết đã ổn định (trở về mức bình thường), nếu chưa đến bữa ăn chính hoặc bữa ăn nhẹ dự kiến, hãy cho bệnh nhân ăn một bữa ăn nhẹ có chứa carbohydrate phức tạp (ví dụ: một miếng bánh mì, một ít ngũ cốc nguyên hạt, một nửa chiếc sandwich) và protein để giúp duy trì đường huyết ổn định lâu hơn và ngăn ngừa hạ đường huyết tái phát.
B. Đối với trường hợp hạ đường huyết nặng (bệnh nhân lơ mơ, hôn mê, không ăn uống được):
- Đây là tình huống cấp cứu y tế. Bạn cần hành động nhanh chóng:
- Gọi cấp cứu ngay lập tức: Gọi số điện thoại cấp cứu y tế địa phương (ví dụ: 115 ở Việt Nam) hoặc đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất.
- Đặt bệnh nhân nằm nghiêng: Để tránh sặc nếu bệnh nhân nôn.
- Tuyệt đối không cho bệnh nhân ăn hoặc uống bất cứ thứ gì qua đường miệng: Vì bệnh nhân có thể bị sặc, nghẹt thở do mất khả năng nuốt.
- Nếu có sẵn Glucagon kit và được hướng dẫn sử dụng: Hãy tiêm Glucagon theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ. Glucagon là một hormone giúp gan giải phóng glucose vào máu.
- Chờ đợi sự giúp đỡ y tế: Trong thời gian chờ đợi, hãy giữ cho bệnh nhân an toàn và theo dõi sát sao.
III. Những điều cần lưu ý quan trọng để phòng ngừa hạ đường huyết:
- Luôn mang theo các nguồn đường hấp thu nhanh: Kẹo, viên đường glucose, nước ngọt... bên mình mọi lúc, mọi nơi.
- Kiểm tra đường huyết thường xuyên: Đặc biệt trước và sau bữa ăn, trước khi đi ngủ, trước và sau khi tập thể dục.
- Tuân thủ đúng phác đồ điều trị: Dùng thuốc đúng liều, đúng giờ theo chỉ định của bác sĩ, không tự ý tăng/giảm liều hoặc bỏ thuốc.
- Không bỏ bữa, ăn đúng giờ: Ăn đủ lượng carbohydrate theo khuyến nghị.
- Cẩn thận khi tập thể dục: Thông báo với bác sĩ về cường độ tập luyện để được tư vấn điều chỉnh thuốc hoặc lượng carbohydrate. Có thể cần ăn nhẹ trước khi tập.
- Hạn chế rượu bia: Rượu bia có thể làm giảm đường huyết, đặc biệt khi uống mà không ăn.
- Thông báo tình trạng bệnh: Đeo thẻ nhận dạng bệnh đái tháo đường, hoặc thông báo cho người thân, bạn bè, đồng nghiệp về tình trạng của mình và cách xử lý hạ đường huyết.
- Giáo dục người thân: Đảm bảo những người sống cùng hoặc tiếp xúc thường xuyên với bạn biết cách nhận diện và xử trí hạ đường huyết.
- Báo Bác sĩ hoặc tái khám ngay khi xuất hiện cơn hạ đường huyết trong quá trình điều trị
Sống chung với đái tháo đường là một hành trình dài, nhưng với những mục tiêu rõ ràng và sự nỗ lực không ngừng, người bệnh hoàn toàn có thể có một cuộc sống khỏe mạnh, ý nghĩa và đầy đủ.
BS. Trần Hửu Nhật Trường - Khoa Nội tiết
Bệnh viện Đa khoa khu vực Thủ Đức
