Nhiều trường hợp bệnh nhân tổn thương gan cấp đến khám vì nhận thấy dấu hiệu vàng da - ảnh minh hoạ
Gan là cơ quan quan trọng của cơ thể với nhiều chức năng phức tạp như chuyển hoá các chất, giúp đào thải độc tố - lọc máu, tạo men mật, dự trữ dinh dưỡng,... Do đó, tổn thương gan do tự ý sử dụng thuốc, sử dụng độc chất hiện đang là một vấn đề đáng báo động hiện nay.
Tại khoa Nhiễm - BVĐK Khu Vực Thủ Đức, từ đầu năm đến nay đã tiếp nhận và điều trị nhiều trường hợp viêm gan, tổn thương gan cấp nặng, liên quan đến việc sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc, sử dụng độc chất. Hãy cùng bác sĩ tìm hiểu rõ những vấn đề liên quan đến viêm gan, tổn thương gan do thuốc, do độc chất qua bài viết dưới đây.
1. Tổn thương gan do thuốc, độc chất là gì? Dấu hiệu bệnh như thế nào?
Tổn thương gan là hiện tượng tế bào gan bị viêm, bị phá huỷ và chết đi. Khi tế bào gan bị viêm, tổn thương thì các men gan như: ALT (alanine transaminase) và AST (aspartate transaminase) sẽ được phóng thích vào máu nhiều hơn bình thường. Vì vậy, khi xét nghiệm thấy men gan ALT và AST tăng lên thì đó là dấu hiệu gợi ý cho một tình trạng viêm, tổn thương tế bào gan.
Gan là cơ quan quan trọng của cơ thể, có nhiều chức năng phức tạp.
Các triệu chứng tổn thương gan do dùng thuốc có thể xuất hiện từ 5 ngày đến 3 tháng sau khi bắt đầu dùng thuốc bao gồm các triệu chứng: chán ăn, mệt mỏi, khó chịu vùng bụng trên bên phải, nổi mẩn ngứa ngáy, nước tiểu sậm màu, vàng da vàng mắt, sụt cân, nếu khởi phát đột ngột có thể kèm theo sốt, đau đầu, đau bụng, buồn nôn và nhiều người không có triệu chứng nào đi kèm.
2. Các loại thuốc có nguy cơ gây tổn thương gan
Trên 60% trường hợp DILI liên quan đến kháng sinh và thuốc chống động kinh. Các hướng dẫn lâm sàng về DILI đặc ứng của Trường môn Tiêu hóa Hoa Kỳ (American College of Gastroenterology-ACG)đã xác định các thuốc phổ biến nhất và được mô tả chi tiết liên quan đến DILI cũng như loại tổn thương gan. Cụ thể dưới bảng sau:
Bảng các thuốc gây tổn thương gan:
Thuốc nam, thuốc đông y thường được nhiều người ưa thích vì tâm lý chung cho rằng thuốc có nguồn gốc thảo dược, chế biến từ cây cỏ nên lành tính và “ không bổ ngang thì bổ dọc”. Tuy nhiên, các loại thuốc này có thể có tác dụng phụ mà người dùng chưa biết. Thực tế, thuốc nam, thuốc đông y đã ghi nhận nhiều trường hợp gây tổn thương gan nặng thậm chí suy gan cấp có khả năng gây tử vong. Các chế phẩm phổ biến nhất liên quan đến tổn thương gan là các chế phẩm bổ sung trong tập luyện thể hình và giảm cân. Một số thảo dược hoặc các chế phẩm có nguồn gốc thảo dược ghi nhận gây độc tính trên gan, cụ thể dưới bảng sau:
Bảng một số thảo dược gây tổn thương gan
3. Điều trị tổn thương gan do thuốc, độc chất
Biện pháp quan trọng nhất trong điều trị tổn thương gan là ngừng sử dụng thuốc nghi ngờ. Tuy nhiên, tùy vào lợi ích mang lại và nguy cơ tổn thương gan của thuốc đó mà bác sĩ sẽ có hướng tiếp cận xử trí thích hợp.
Đồng thời, người bệnh cần phải tự theo dõi sức khỏe của mình, cung cấp cho nhân viên y tế các thông tin cần thiết như tiền sử bệnh, phương thức ăn uống (ăn kiêng, ăn nhiều dầu mỡ, uống rượu bia,...) lối sống (hút thuốc lá,...) , đặc biệt là nắm rõ thông tin thuốc đang sử dụng (thuốc nam/bắc, tên thuốc, thời gian sử dụng,...). Tránh quan niệm uống thuốc thì phải “bị như thế” mà không thông báo cho bác sĩ, như vậy sẽ làm bệnh của mình thêm phức tạp. Khi người bệnh cung cấp thông tin càng rõ ràng và cụ thể sẽ hỗ trợ rất nhiều trong công tác chẩn đoán và điều trị của nhân viên y tế.
4. Phòng tránh, bảo vệ gan trước nguy cơ tổn thương gan do thuốc, độc chất
Dưới đây, một số lời khuyên giúp bạn bảo vệ lá gan và giảm thiểu nguy cơ tổn thương gan do thuốc, do độc chất:
- Người bệnh cần lưu giữ và nắm được thông tin các loại thuốc, thảo dược, thực phẩm chức năng hiện dùng và thông báo đầy đủ cho bác sĩ khi đi thăm khám và trong quá trình điều trị bệnh.
- Người bệnh nên hiểu rằng càng dùng ít thuốc càng tốt. Khi sử dụng thuốc không kê đơn, hãy nhớ đọc nhãn cẩn thận và không bao giờ vượt quá liều lượng khuyến cáo. Tránh dùng liều tối đa được đề nghị trong một thời gian dài mà không hỏi ý kiến bác sĩ. Chỉ sử dụng thuốc theo đơn khi đã được bác sĩ hướng dẫn.
- “Thuốc có nguy cơ hại gan” có nghĩa là thuốc đó có thể gây hại có thể không, chứ không phải luôn gây hại gan. Khi đọc thông tin về một thuốc có nguy cơ gây hại cho gan thì đó là thông tin để tham khảo và cảnh giác chứ không nên quá lo lắng tìm cách ngưng dùng thuốc khi chưa có ý kiến của bác sĩ trực tiếp điều trị chỉ định dùng.
- Nếu đang mắc bệnh gan, hãy chắc chắn rằng, bác sĩ điều trị biết về chẩn đoán và mức độ nghiêm trọng bệnh gan của người bệnh.
- Nếu người bệnh bị bệnh gan tiến triển như xơ gan nặng, cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa gan trước khi bắt đầu dùng thuốc mới.
- Thay đổi lối sống lành mạnh như hạn chế rượu, bia; hạn chế ăn các món ăn nhiều dầu mỡ, thức ăn nhanh, hạn chế tiếp xúc với các chất độc trong không khí như khói bụi, thuốc trừ sâu, phân bón… Nên uống nhiều nước, bổ sung đúng cách vitamin và các chất vi lượng cần thiết cho cơ thể như vitamin A,E, K, C… để giúp cho lá gan khỏe mạnh hơn.
Tài liệu tham khảo:
- Anne M, L ( 2012), “ Drugs and the liver: Patterns of drug-induced liver injury ”
- Đàm Thị Thanh Hương, Lương Anh Tùng. Tổng quan về tổn thương gan do thuốc.
- Bài viết “ Lưu ý khi dùng thuốc để bảo vệ gan” của Hội Gan Mật Việt Nam
- Phác đồ, hướng dẫn điều trị Bệnh viện Đa khoa Khu vực Thủ Đức.
BS. Huỳnh Minh Nhựt – Khoa Nhiễm
Bệnh viện Đa khoa khu vực Thủ Đức
