Hiện nay tình trạng bệnh nhân tự ý mua thuốc không theo toa, thậm chí tự ý dùng thuốc dẫn đến các phản ứng dị ứng nặng gây nguy hiểm cho cơ thể, nhiều bệnh nhân suýt tử vong vì không được cấp cứu kịp thời. Trong đó hội chứng Steven - Johnson là một hội chứng thường gặp trên lâm sàng gây các biến chứng nặng nề.
Trong khoảng thời gian gần đây, Khoa Nhiễm - Bệnh viện Đa khoa khu vực Thủ Đức tiếp nhận và điều trị nhiều trường hợp mắc phải hội chứng Steven - Johnson . Trong số các bệnh nhân, đa phần các trường hợp có nguyên nhân do tự ý dùng thuốc, tự mua các thuốc để uống mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ.
Một trong số các trường hợp đó là bệnh nhân nữ, N.T.Q.N 38 tuổi (TP.HCM) nhập viện trong tình trạng xuất hiện nhiều mụn nước, bóng nước ở da, quanh miệng,... qua khai thác bệnh sử, tiền sử sử dụng thuốc của bệnh nhân trước đó, các bác sĩ ghi nhận: "vài ngày trước đó, bệnh nhân có tự ra nhà thuốc gần nhà mua thuốc trị viêm họng (có kháng sinh không rõ loại) để uống...". Sau uống, bệnh nhân thấy xuất hiện các biểu hiện trên và mức độ ngày càng nghiêm trọng nên nhập viện. Bệnh nhân được chẩn đoán theo dõi hội chứng Steven - Johnson (SJS), được điều trị tích cực sau 5 ngày, các sang thương bóng nước khô dần, không lan rộng và sau đó tình trạng lâm sàng bệnh nhân ổn định hơn, được các bác sĩ cho xuất viện.
Sau 5 ngày, các sang thương da, bóng nước của bệnh nhân khô dần
Sau đây chúng ta cùng tìm hiểu hội chứng Steven - Johnson là gì? Tại sao nó lại nguy hiểm như vậy, cũng như tìm cách phòng tránh hội chứng này.
Hội chứng Steven - Johnson là gì?
Hội chứng Stevens-Johnson (SJS) là những phản ứng dị ứng nặng của cơ thể, tác nhân thường gặp là các loại thuốc. Đây hội chứng hiếm gặp, tỷ lệ khoảng 1 đến 7 trường hợp trên 1000 người mỗi năm, tuy nhiên gần đây sự xuất hiện của hội chứng trên ngày càng phổ biến. Bệnh đặc trưng bởi sự xuất hiện các vùng da đỏ tím, đau rát, lan rộng, tạo bọng nước, hoại tử, trợt da và bắt đầu hồi phục trong nhiều ngày sau đó. Các sang thương chủ yếu tập trung ở da và các hốc tự nhiên của cơ thể như mắt, mũi, miệng, sinh dục khiến cho người bệnh đau đớn, ăn uống khó khăn. Trường hợp nặng có thể dẫn đến tử vong (tỷ lệ tử vong nằm trong khoảng 5%)
Sang thương điển hình của hội chứng Steven - Johnson Những nghiên cứu gần đây cho thấy, SJS và hội chứng Lyell (TEN) thuộc cùng một loại bệnh, chỉ khác nhau về mức độ nặng và được phân loại như sau:
- Hội chứng Stevens-Johnson (SJS) : là một thể nhẹ của TEN với thương tổn da dưới 10% diện tích cơ thể.
- Hội chứng ranh giới SJS-TEN: thương tổn da chiếm 10-30% diện tích cơ thể.
- Hội chứng Lyell (TEN): thương tổn da trên 30% diện tích cơ thể.
Gặp ở mọi lứa tuổi, chủng tộc, nam gặp nhiều hơn nữ, tỉ lệ 2:1, tuổi hay gặp khoảng 25-47, có khi rất sớm là 3 tháng tuổi, tuổi càng cao, nguy cơ mắc bệnh càng lớn.
Nguyên nhân của hội chứng Steven - Johnson
Thuốc là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến SJS và tất cả các loại thuốc đều có nguy cơ gây dị ứng với những mức độ khác nhau. Các thuốc gây dị ứng hay gặp nhất là:
- Thuốc điều trị gout: tăng acid uric máu như Allopurinol.
- Nhóm kháng sinh: cotrimoxazol, sulfamid, nhóm kháng sinh penicillin, fluoroquinolones, cephalosporins,...
- Nhóm thuốc chống co giật: phenytoin, carbamazepin, barbiturat.
- Thuốc kháng viêm không steroid: Diclofenac, Ibuprofen, Ketorolac,...
- Các loại vacxin, huyết thanh kháng độc tố, các loại dịch truyền đặc biệt là dịch truyền cao phân tử và các chế phẩm từ máu dùng để truyền như: hồng cầu lắng, khối tiểu cầu, huyết tương tươi,...
Tự ý sử dụng thuốc là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến hội chứng Steven - Johnson
Bên cạnh đó, hội chứng Stevens-Johnson (SJS) còn bắt nguồn từ một số nguyên nhân khác như: mắc bệnh truyền nhiễm (do vi khuẩn, vi rút,..), mắc ký sinh trùng, bệnh suy giảm miễn dịch, rối loạn nội tiết trong thời kỳ mang thai/rối loạn kinh nguyệt,..
Biểu hiện của hội chứng Steven - Johnson
Hội chứng Steven - Johnson là một hội chứng đặc trưng bởi các thương tổn đa dạng ở da và niêm mạc. Bệnh thường bắt đầu bằng các triệu chứng giống như cúm, sau đó xuất hiện các ban đỏ tím, đau rát, lan rộng, tạo bọng nước, có khi trợt ra, hoại tử, thương tổn chủ yếu ở các hốc tự nhiên như mắt, mũi, miệng, sinh dục làm người bệnh đau đớn, ăn uống khó khăn. Một số biểu hiện điển hình của bệnh gồm:
- Biểu hiện toàn thân: sốt, mệt mỏi, ho, viêm họng, đau khớp, nôn, ỉa chảy. Nặng có thể li bì, hôn mê.
- Thương tổn da: là các ban đỏ sẫm màu, sau nổi mụn nước, bọng nước, có khi trợt hoại tử, xen kẽ các mảng da đỏ, sẩn phù, không ngứa. Vị trí ở tay chân, có tính chất đối xứng, có thể có thường tổn hình bia bắn không điển hình.
- Thương tổn niêm mạc: thường nặng, là biểu hiện đặc trưng của bệnh, tập trung chủ yếu ở các hốc tự nhiên, thường tổn thương từ 2 hốc trở lên.
- Viêm miệng: là dấu hiệu xuất hiện sớm của SJS, biểu hiện mụn nước ở môi, lưỡi, vomg miệng hoặc xung quang miệng, sau viêm nặng, trợt loét, tiết dịch, xuất huyết, đóng giả mạc, vảy tiết nâu đen, Người bệnh đau nhiều, ăn uống khó khăn.
- Mắt: viêm kết mạc hai bên, viêm dính bơ mi, nặng hơn là loét giác mạc, có thể gây mù lòa.
- Mũi: viêm mũi, xung huyết, chảy máu mũi.
- Cơ quan sinh dục: viêm đỏ, trợt loét.
Điều trị hội chứng Steven - Johnson có khó không?
Hội chứng Steven - Johnson là bệnh lý nặng cần được điều trị nội trú và chăm sóc tích cực. Một số nguyên tắc chính trong điều trị bệnh bao gồm: dừng ngay thuốc xác định hoặc nghi ngờ là tác nhân gây dị ứng, hạn chế tối đa việc dùng thuốc và đánh giá bệnh nhân một cách toàn diện từ đó có kế hoạch điều trị phù hợp.
Một số thuốc dùng điều trị hội chứng Steven - Johnson được áp dụng trên thực hành lâm sàng như:
- Thuốc giảm đau.
- Kháng histamin.
- Thuốc corticoid: liều từ 1-2 mg/kg cân nặng, có khi tới 4mg/kg cân nặng, hoặc có thể dùng liều 100-250 mg truyền tĩnh mạch trong khoảng 3-4 ngày đầu, khi tổn thương da và toàn thân tiến triển tốt, có thể giảm nhanh liều để tránh các tai biến do thuốc.
Ngoài ra, một số trường hợp không có chỉ định corticoid, có thể dùng cyclophosphamid: 100- 300mg/24 giờ tĩnh mạch hoặc cyclosporin A (Sandimum): ½ số ca có kết quả, liều 2,5-5 mg/kg/24 giờ, chia ra uống nhiều lần. Globulin miễn dịch liều cao truyền tĩnh mạch, 1mg/kg cân nặng x 3 ngày. Bên cạnh đó, người bệnh sẽ được điều trị các triệu chứng, biến chứng ở gan, thận, rối loạn nước và điện giải, các xuất huyết tiêu hóa, chít hẹp thực quản, âm đạo…
Người bệnh sau khi điều trị khỏi bệnh, cần lưu ý giữ sạch vùng da nổi bóng nước. Nếu nốt bóng nước đã đóng mài thì chỉ cần giữ vệ sinh sạch sẽ. Ưu tiên ăn uống nhóm thực phẩm tăng sức đề kháng để cơ thể mau hồi phục.
Hội chứng Stevens-Johnson không thể phòng ngừa bởi nguyên nhân chủ yếu đến từ thuốc uống. Phương pháp phòng ngừa tốt nhất là không tự ý dùng thuốc, hoặc các thuốc đã từng gây ra tình trạng dị ứng. Bởi nếu uống lại thuốc đó lần 2 thì nguy cơ cao sẽ xuất hiện hội chứng và diễn tiến sẽ nặng nề hơn so với lần dị ứng đầu, thậm chí đối diện nguy cơ tử vong.
Tài liệu tham khảo:
1. Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị các bệnh Da liễu - Bộ Y tế
2. Phác đồ điều trị Bệnh viện Đa khoa Khu vực Thủ Đức
3. Phác đồ điều trị Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP. Hồ Chí Minh
BS. Huỳnh Minh Nhựt - Khoa Nhiễm
Bệnh viện Đa khoa khu vực Thủ Đức
